Mission statement cultuureducatie

Brief

‘We zijn eigenlijk per ongeluk bij elkaar gekomen.’ Begint Petra Krajenbrink van Stichting IJsselgraaf. ‘De gemeente Doetinchem ging een nieuw cultuurbeleid vormgeven en wij wilden daarbij betrokken worden. Het cultuurbeleid gaat immers ook over ons, het moet passen bij de scholen in de gemeente.’

De vijf instellingen (Scholengroep GelderVeste, Stichting Primair Onderwijs Achterhoek PRO8, Stichting IJsselgraaf, Kindcentrum Het Timpaan en De Onderwijsspecialisten) besloten een gezamenlijke brief te sturen naar de gemeente om aan te geven op welke punten zij graag met het nieuwe cultuurbeleid willen meedenken. De brief was aanleiding om met de vijf instellingen verder te praten over cultuureducatie en zo tot een gezamenlijk mission statement te komen, een document waarin zij de versterking van cultuureducatie tot een gemeenschappelijk doel maken.

Reineke de Vries, adviseur cultuureducatie bij Cultuur Oost, die de totstandkoming van het statement heeft ondersteund en gestimuleerd, was blij met dit initiatief. ‘Er zijn nog niet veel schoolbesturen in Gelderland die zich zo helder uitspreken over het belang van cultuureducatie, en de rol die ze daarin willen spelen. Vanuit Cultuur Oost merken we dat scholen en gemeenten vaak op elkaar zitten te wachten en dan gebeurt er niets. Het werkt als je weet wat je wilt, en van je laat horen.’

Frans Laarakker van GelderVeste sluit zich hierbij aan. ‘We verbinden ons aan de doelen die in het mission statement worden genoemd en dat is belangrijk, maar misschien is het gesprek dat aan het statement voorafging nog wel veel belangrijker. We hebben onszelf en elkaar gedwongen na te denken over wat we willen met kunst en cultuur en hoe we dat in de praktijk voor ons zien.’ Dat gesprek is overigens nog steeds gaande, ook binnen de organisaties. ‘Het statement is een open document. We hebben de wijsheid niet in pacht. Het is een basis, een uitnodiging om met kunst en cultuur aan de slag te gaan, de manier waarop zal voor elke school anders zijn.’

‘Creativiteit wordt steeds belangrijker in de samenleving. Het is dé manier om je te ontwikkelen.’ 

Talent en toegankelijkheid

Over het nut en de noodzaak van cultuureducatie bestaat bij de bestuurders geen enkele twijfel. ‘Cultuureducatie boort andere talenten aan dan de vaardigheden die je leert bij rekenen of taalles,’ zegt Krajenbrink. ‘Kinderen gaan schitteren op een heel ander vlak. Dat geeft ze zelfvertrouwen,’ vult Hermsen aan. Volgens Derksen zorgt een veranderende maatschappij er bovendien voor dat kinderen moeten worden uitgerust met andere competenties. Denk aan creatief, kritisch en probleemoplossend werken. Vaardigheden die bij uitstek aan bod komen binnen cultuureducatieve methodes.

‘Creativiteit wordt steeds belangrijker in de samenleving.’ Zegt Derksen ‘Het is dé manier om je te ontwikkelen.’ Los van de individuele ontwikkeling van het kind, ziet Derksen ook een maatschappelijk doel. Kinderen die jong met kunst en cultuur in aanraking komen, nemen dat mee in hun volwassen leven. Terug naar het voorbeeld van de plaatselijke fanfares: ook zij hebben er baat bij wanneer er op school ruime aandacht wordt geschonken aan muziek. De interesse van kinderen wordt gewekt, ze zullen sneller geneigd zijn lid te worden, kortom: ook de gemeenschap heeft er belang bij wanneer kinderen op jonge leeftijd met kunst en cultuur te maken krijgen. ‘Maar niet ieder kind komt zo vanzelfsprekend in aanraking met cultuur.’ Concludeert Krajenbrink. ‘Dat is niet zo geregeld in onze samenleving. Daar is geld voor nodig. Het is de opdracht voor het onderwijs om het toegankelijker te maken.’

Lucy Hermsen: ‘Kinderen gaan schitteren op een heel ander vlak. Dat geeft ze zelfvertrouwen.’

Iedere school zijn eigen weg

In het mission statement roepen de vijf onderwijsinstellingen hun stakeholders op de positie van cultuureducatie in het primair onderwijs vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid te versterken. Ze willen een brug slaan tussen gemeenten, provincie en onderwijsinstellingen. Daarnaast worden er ook een aantal beloften gemaakt en concrete doelen gesteld. Een daarvan is het integreren van cultuureducatie in andere schoolvakken.

‘Het creatieve aspect staat niet op zichzelf, maar krijgt in elk vak meer nadruk.’ Zegt Wout Derksen van Het Timpaan. ‘Ik stel me bijvoorbeeld voor dat als het bij geschiedenis over de Pruikentijd gaat, dat er dan samen met de leerlingen een pruikenkamer wordt ingericht. De mogelijkheden zijn eindeloos. Cultuureducatie is niet als olie op water, het kan op talloze manieren verweven worden met het curriculum.’

Daarbij heeft elke school wel de ruimte om dit op eigen wijze in te vullen. ‘Het moet natuurlijk passen bij de populatie en de kenmerken van de school,’ legt Lucy Hermsen van PRO8 uit. ‘De een gebruikt bijvoorbeeld ateliers waar kinderen op bepaalde uren terecht kunnen, een ander werkt liever met afgeronde projecten en weer een ander richt met de hele school een tentoonstelling in.’

Ook kan ervoor worden gekozen om een accent te leggen op een bepaalde discipline. Die accenten worden beïnvloed door het regionale netwerk van cultuuraanbieders waar de desbetreffende school zich in beweegt. Krajenbrink: ‘De een richt zich op muziek, omdat er in het dorp bijvoorbeeld een fanfare zit. Een ander richt zich op schilderkunst, omdat de school dicht bij een museum ligt.’ In dat netwerk participeren is een van de punten die in het mission statement wordt benadrukt, net als het zorgen voor voldoende expertise op het gebied van cultuureducatie. ‘Ook de interesses van de leerkrachten spelen hierbij een rol,’ vult Derksen aan.

Wout Derksen, Margarethe Hilhorst, Lucy Hermsen, Petra Krajenbrink, Willem Claassen, Nico Teunissen en Reineke de Vries

Kippenvel

Een ander speerpunt voor de vijf onderwijsinstellingen is dat cultuureducatie minder product- en meer procesgericht mag worden ingezet, met als doel de creativiteit en expressie van de leerlingen aan te spreken. Hermsen neemt de discipline dans als voorbeeld. ‘Vanuit de nieuwe visie gaat het niet langer om het individueel instuderen van danspasjes en die dan zo goed mogelijk uitvoeren. Het gaat er juist om dat je samen iets maakt, dat je samen al dansend tot een resultaat komt.’

Ook hierbij is de samenwerking met culturele instellingen van groot belang, net als het binnenbrengen van meer vakmensen in de school. ‘Als je kunstenaars over de vloer krijgt dan werkt dat inspirerend voor zowel leerlingen als leerkrachten,’ zegt Derksen. ‘Werken in het onderwijs is best pittig,’ voegt Nico Teunissen van De Onderwijsspecialisten toe. ‘Maar door cultuureducatie kun je als leerkracht met nieuwe, boeiende mensen werken. Dit maakt het leuker en veelzijdiger.’

Teunissen is erg enthousiast over het project Art4Succes waarbij een school van De Onderwijsspecialisten samenwerkte met culturele broedplaats De Gruitpoort. Leerlingen die speciaal onderwijs volgen werden uit de klas gehaald en maakten in De Gruitpoort kennis met een theatermaker en een kostuumontwerper. Met deze twee vakmensen stelden ze een tentoonstelling samen.

‘Dat was heel gaaf om te zien. De kinderen, veelal autistisch, vonden het aanvankelijk doodeng. In de eerste plaats omdat het op een andere locatie was, en dan ook nog met vreemde mensen. Maar het werkte heel goed. Een van de leerlingen presenteerde op het eind van de dag vol trots hoe hij een theaterpop had gemaakt. Ik zit al dertig jaar in het onderwijs, maar daar kreeg ik wel even kippenvel van.’

Petra Krajenbrink: 'Niet ieder kind komt zo vanzelfsprekend in aanraking met cultuur.’

Horizon

Hoe zetten de onderwijsinstellingen de doelen uit het mission statement om in de praktijk? Op Het Timpaan worden er al allerlei activiteiten georganiseerd in samenwerking met een plaatselijk museum, leerlingen maken er momenteel kennis met een cultureel erfgoed route. ‘Ons motto is “Op Het Timpaan vindt ieder talent zijn plek”. Mede door cultuureducatie doen we dit motto steeds meer eer aan,’ zegt Derksen.

Hermsen vertelt dat bij PRO8 de schooldirecteuren een kaderstuk hebben geschreven waarin elke school aangeeft hoe ze de toekomst van cultuureducatie gaan aanpakken. ‘Je hebt als schoolbestuurder afgesproken dat je met cultuureducatie aan de slag gaat en dan ga je een routing in. Je vertelt elkaar wat je doet, wat er goed gaat en minder goed, en dat zorgt weer voor inspiratie.’

Bij PRO8 moeten alle scholen in 2020 een punt op de horizon hebben gezet hoe ze kunst en cultuur precies gaan invoegen in het lessenpakket. ‘Er moet dan echt een bodem zijn waar de komende jaren verder op gebouwd kan worden,’ zegt Hermsen.

‘Het is eigenlijk van de zotte dat we in de loop der jaren het steeds maar van losse bedragen moeten hebben terwijl het zo belangrijk is voor kinderen.’ 

Ook bij De Onderwijsspecialisten is er al veel aandacht voor cultuureducatie. Teunissen: ‘Dankzij CMK is de aandacht voor kunst en cultuur op al onze scholen niet langer een discussiepunt meer, maar staat het structureel op de agenda. Daar kan iedere school vervolgens zijn eigen jus aan geven.’

Voor de stap naar gemeente en provincie is het van belang dat de instellingen de neuzen dezelfde kant op hebben staan en dat ze samen optrekken. Dat is met dit statement gelukt. Nu moeten ze het juiste moment afwachten. Hermsen: ‘Er is een grote politieke agenda waar je mee te maken hebt en waar je rekening mee moet houden. We moeten zorgen dat we hoog op die agenda komen, maar dat kan alleen als er niet te veel andere kwesties aandacht opeisen.’  De gemeente Bronckhorst, waar GelderVeste, Stichting IJsselgraaf en PRO8 scholen hebben, gaan al met het statement aan de slag. 

Nico Teunissen: 'Door cultuureducatie kun je als leerkracht met nieuwe, boeiende mensen werken. Dit maakt het leuker en veelzijdiger.'

Zorgen

De bestuurders maken zich nog wel zorgen over de toekomst. Dat heeft er vooral mee te maken dat subsidies en cofinancieringen voor cultuureducatie vaak van tijdelijke aard zijn. ‘Het is eigenlijk van de zotte dat we in de loop der jaren het steeds maar van losse bedragen moeten hebben terwijl het zo belangrijk is voor kinderen,’ zegt Hermsen. ‘Steeds moet worden uitgelegd waarom dat geld nodig is.’

Teunissen: ‘Kunst en cultuur staan dankzij CMK op de kaart. Dat heeft heel veel betekend voor ons, maar vooral voor onze leerlingen. Het heeft een hoop veranderingen in gang gezet en nu moeten we doorpakken. Om cultuureducatie een duurzaam onderdeel te laten zijn van het onderwijs, hebben we blijvende steun nodig. De minister heeft zich enthousiast getoond, dus ik hoop dat het doorzet.’

Wat de vijf Doetinchemse onderwijsinstellingen betreft is cultuureducatie onontbeerlijk voor de toekomst van het onderwijs, dat laat juist dit statement zien. Krajenbrink: ‘Er zijn al andere partijen die ook ons statement willen ondertekenen. Dat is heel mooi natuurlijk. Begrijpelijk ook, want je kunt er haast niet tegen zijn als je het leest. Maar als je het ondertekent, moet je er wel mee aan de slag gaan. Je moet een stap maken, het moet betekenis hebben. Je moet als bestuurder aan de bak.’

Tekst: Willem Claassen Foto's: Jimmy Israël