Kunst werkt in de zorg

Welke rol kan kunst spelen in zorg en welzijn?

Kunstbeoefening is een krachtig middel voor zelfontplooiing en kan van grote betekenis zijn voor iemand die extra aandacht of zorg nodig heeft. Het beleven van kunst en cultuur laat een ander perspectief zien en is een hulpmiddel in het verwerken van ervaringen, het aanleren van nieuwe vaardigheden en competenties of het vormgeven van een andere toekomst door ziekte. Een recent wetenschappelijk rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) onderschrijft dat.

Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs dat dansen mensen met de ziekte van Parkinson kan helpen. In dit korte filmpje legt neuroloog Bas Bloem uit welk effect dansen heeft op het brein. Tineke Abma, de eerste hoogleraar Kunst en Zorg, is overtuigd van de inzet van kunst als preventie én als middel om de vraag naar zorg te verminderen. Bekijk hier de reportage van 1Vandaag.

De behoefte om cultuur te beleven en kunst te maken houdt niet op als je zorg nodig hebt. Woonzorgorganisatie Liemerije in Zevenaar heeft kunst en cultuur daarom opgenomen in haar visie en beleid. Bewoners kunnen deelnemen aan verschillende workshops en als ze willen ook met de Liemerije bus een museum bezoeken. Cultuur Oost heeft ondersteuning geboden aan de cultuuraanjager bij het vinden van financiering en in de verbinding met culturele partijen.

Natuurherinnering is een project van beeldend kunstenaar Janske Hombergen in opdracht van zorgorganisatie De Waalboog in Nijmegen. Het prikkelt de bewoners om in beweging te komen, de tuin in te gaan, naar verhalen te luisteren, liedjes te zingen en te vertellen over hun jeugd. Kunst als een manier voor kwetsbare ouderen, en ook voor zorgmedewerkers en mantelzorgers, om contact te maken. 

Dit project is een vervolg op het onderzoek dat Janske deed naar de helende werking van kunst en welke rol natuur daarin speelt. In samenwerking met geestelijk verzorgers van De Waalboog is Janske in gesprek gegaan met bewoners. Hun natuurherinneringen heeft zij gecombineerd met haar eigen ervaringen en verwerkt tot fictieve verhalen. Deze zijn verzameld in het boek 'Naar buiten'. 

Het boek maakt samen met de foto’s op grootformaat binnen én de QR-code route in de tuin (idee van een zorgmedewerker) de verbinding tussen de binnen- en de buitenwereld van ouderen en dat werkt positief door op hun welzijn en welbevinden.

Cultuur Oost heeft de verbinding gelegd tussen De Waalboog en Janske en ondersteuning geboden bij de zoektocht naar financiering van het project Natuurherinnering. 

Tapis DeBora is de uitkomst van een workshop waarin Debora Heijne patiënten in het Radboud UMC uitnodigde om via kunst uiting te geven aan een kwetsbaar moment in hun leven. Gedurende vier maanden werkten zij aan het Tapis DeBora. De vraag was: ‘Wat is jouw beschermjas, en hoe geef je dat vorm op een lapje stof?’ ‘Beschermjas’ is een metafoor voor wat je zelf in kan zetten om jezelf op te vrolijken, te ontspannen en kwetsbare ervaringen een plek te geven.

 

Kunstenaars laten een ander perspectief zien

Kunstenaars kunnen een vraagstuk in een ander perspectief plaatsen, zodat een probleem wordt omgevormd tot een uitdagende ontwikkeling.

Met ‘Herinneringen aan Joachim en Anna door de jaren heen’ ging animatiefilmer Floor Adams aan de slag met de vraag “Hoe kunnen we bewoners en personeel helpen om de overgang van oud naar nieuw te maken?”. Aan de hand van uniek fotomateriaal uit oude fotoalbums en gesprekken met bewoners en medewerkers gaf Floor de bijzondere geschiedenis van het Nijmeegse verzorgingstehuis Joachim en Anna een plek, om zo de stap naar de toekomst makkelijker te kunnen maken. Bekijk hier het resultaat.

Eenzaamheid en sociaal isolement hebben digitaal ontwerpers Bram Bogaerts en Robin Smits uitgedaagd tot het ontwerp van De Wegwijzer. Bram en Robin zijn ervan overtuigd dat technologie een groot hulpmiddel kan zijn in het bestrijden van het gevoel van eenzaamheid. De Wegwijzer raakt aan een algemene behoefte van mensen om zich verbonden te blijven voelen zonder de ander te belasten.

Tijdens het vooronderzoek voor dit ontwerp zijn zij in gesprek gegaan met een aantal eenzame ouderen en jongeren. Ook onderzoekers en welzijnsorganisaties gaven aan dat maatwerk nodig is in de vermindering van een gevoel van eenzaamheid. Het prototype van De Wegwijzer is dan ook aan de doelgroep voorgelegd om waardevolle feedback te ontvangen. Mogelijkheden van doorontwikkeling en financiering van productie op grotere schaal worden onderzocht.

Bevorderen van de samenwerking tussen cultuur, zorg en welzijn

De opbrengsten van kunst en cultuur in het sociale domein zijn te zien in een korte film van KOM Gelderland. In deze mini documentaire, met als titel ‘Kunst Ontmoeten Meedoen’ vertellen deelnemers, cultuurmakers, projectleiders en bestuurders over de waarde van kunst en cultuur.

Cultuur Oost nodigt beleidsmakers en bestuurders uit om met elkaar in gesprek te gaan over hoe we kunst en cultuur kunnen inzetten om van elkaar te leren, nieuwe ontmoetingen te realiseren en iedereen zich onderdeel te laten voelen van onze samenleving.

De kracht van kunst in zorg & welzijn is de titel van een onderzoek in opdracht van Cultuur Oost naar de wetenschappelijke onderbouwing van de effecten van cultuurparticipatie in relatie tot het model Positieve Gezondheid. Het onderzoek is uitgevoerd door Hilde van den Berg, masterstudent aan de Universiteit Utrecht, opleiding Social Policy & Public Health onder supervisie van Lily van Engen.

Samenwerken aan een gezonde en inclusieve samenleving

De landelijke en provinciale ondersteuningsorganisaties voor kunst en cultuur – LKCA, Cultuur Oost en Kunstloc Brabant – bundelen ervaring, kennis en expertise in een landelijk platform voor kunst, cultuur, zorg en welzijn. Doel is om uit te groeien tot een Nederlandse beweging waarbij kunst- en zorgprofessionals elkaar vinden en inspireren om gezamenlijk in co-creatie duurzame projecten te ontwikkelen. Kennisdeling, onderzoek, fondsenwerving, lobby en gezamenlijke promotie van good practices voorkomt dat pioniers niet steeds opnieuw het wiel hoeven uit te vinden en moeten uitleggen: is het zorg of is het kunst?