Geen klaslokaal, maar theaterzaal: kunst verdiept burgerschap bij ROC Nijmegen

Een programma dat raakt

Projectleider Persoonlijk Burgerschap, Chaim van Rens vertelt over het activiteitenprogramma Persoonlijk Burgerschap: “Studenten kiezen vier keer per studiejaar uit een gevarieerd programma van activiteiten in samenwerking met maatschappelijke en culturele partners. Docenten begeleiden hen bij het maken van deze keuzes en de reflectie nadien. Tijdens de activiteit en ontmoeten studenten andere studenten van verschillende opleidingen en niveaus, én mensen met uiteenlopende achtergronden: van dakloze tot rechter, van kunstenaar tot robot, van transgender tot veteraan.” Team Persoonlijk Burgerschap organiseert dit centraal voor zo’n 3.500 studenten van bijna alle voltijdopleidingen van ROC Nijmegen. “Door opleidingen en niveaus te mixen, faciliteren we ontmoetingen met andersdenkenden binnen ons eigen ROC en doorbreken we denkbubbels.”

Naast ontmoeten gaan studenten kijken, doen en naar buiten. Activiteiten vinden zoveel mogelijk plaats buiten het ROC, op plekken waar ze vaak niet eerder zijn geweest, zoals musea, theaters, het gemeentehuis, gebedshuizen en zelfs Berlijn. Chaim krijgt als begeleider nog wel eens de vraag van studenten na een activiteit of ze er vaker mogen komen. Hij ziet ook dat er een wereld voor hen opengaat. “Studenten bezochten de theatervoorstelling van Piepschuim, inmiddels bekend als cabaretduo Burger Koekoek, in Cultuurhuis De Lindenberg en werden zo enthousiast dat ze diezelfde avond nog tickets boekten voor een andere voorstelling, in hun eigen tijd.”

In de klas reflecteren studenten op hun ervaringen, hun denken en hun toekomstbeeld. Hoe komen deze onderwerpen terug op stage of in het werkveld? “We willen niet alleen kennis brengen, maar juist de wijsheid van studenten naar boven halen via dialoog. Zo oefenen ze kritisch denken en het vinden van hun eigen stem in een diverse samenleving.”

ROC Nijmegen kiest bewust voor verdieping in enkele thema’s en niet voor kennis van alles. Persoonlijk Burgerschap is niet alleen leuk: het schuurt, roept vragen op en vraagt respectvolle omgang. Ontmoetingen zijn spannend en vragen een veilige setting waarin iedereen zich gezien en gehoord voelt.

Module Protestmuziek

De module Protestmuziek wordt begeleid door docenten William Dicks en Daniel Abrahamjan. Zij gaan samen met studenten op ontdekkingstocht naar hoe zij hun stem op een creatieve manier kunnen laten horen. Het doel? Een eigen nummer schrijven over een onderwerp dat hen écht raakt.

Onderweg komen actuele burgerschapsthema’s aan bod, zoals diversiteit, inclusie, macht en maatschappelijke betrokkenheid. Studenten trekken eropuit: ze bezoeken De Klinker in Nijmegen, wandelen de Regenboogroute met het Lesbisch Archief en volgen een workshop van Laurens Ham – professor aan de Universiteit Utrecht en auteur van Op de vuist: Vijftig jaar politiek en protestliedjes in Nederland – over hoe je muziek inzet om je boodschap kracht bij te zetten. Tot slot maken ze in groepjes, samen met singer-songwriter Linda Schone, hun eigen track.

De opbouw van de modules hebben een vaste structuur: ontmoeting (met elkaar en mensen en organisaties), verdieping (in diverse perspectieven op het thema) en maken (van een creatief eindproduct voor iets of iemand die jouw stem waard is). De eindproducten presenteren zij tijdens een groot EindExpoEvent. Studenten laten hier hun spoken word, protestsong, zelf ontworpen kledingstuk, hapjes of beeldende kunst zien en horen aan andere studenten, collega’s en partners. Dat doen ze via een voorstelling, tentoonstelling, protestsong of dialoog waarmee ze laten zien wat ze geleerd hebben. Niet alleen over de wereld, maar ook over zichzelf.

Studenten komen door het traject in contact met mensen die anders denken, leven of werken. Zo ontdekken studenten hoe mensen waarden of idealen inzetten in hun werk en leven en dat werkt inspirerend. Ze kunnen het ermee eens of oneens zijn en tegelijk prikkelt het om na te denken over wat zij zelf belangrijk vinden in hun leven en werk en hoe ze dit willen vormgeven.

Annemarie van der Riet, projectleider die het modulaire programma aanstuurt: “Het is indrukwekkend en verrassend hoe studenten in een half jaar tijd via ontmoetingen en verdieping in een thema ontdekken wat ze zelf belangrijk vinden en hoe ze dit via een creatief middel kunnen uiten. We zien hoe er langzaam iets verschuift in denken en voelen over thema’s als duurzaamheid, diversiteit en democratie.”

Rol van de docent en culturele partner

De rol van de docent is wezenlijk anders. De docent is gedurende de periode een vaste begeleider en stelt zich op als coach, ontwerper en verbinder. Samen met studenten en partners wordt de inhoud van de module gaandeweg vormgegeven, afgestemd op leervragen en burgerschapsdoelen van de nieuwe exameneisen.

Modulair Persoonlijk Burgerschap is geen kant-en-klaar lespakket, maar een levend programma dat meebeweegt met studenten, docenten en de samenleving. Het daagt uit, inspireert en nodigt uit tot nadenken. En bovenal: het helpt studenten om hun eigen stem te vinden in een wereld vol vragen.

Dit vraagt ook iets van een culturele partner. Zij steken niet simpelweg hun eigen verhaal af, maar gaan samen met studenten over maatschappelijke thema’s in gesprek en bieden hun inspiratie en concrete voorbeelden voor het maken van hun eindproduct. Dit vraagt nauwe afstemming tussen docent en samenwerkingspartner.

De aanpak sluit naadloos aan bij de visie van ROC Nijmegen: onderwijs moet betekenisvol zijn. Niet alleen gericht op het behalen van een diploma, maar ook op het vormen van mensen die weten wie ze zijn en wat ze willen bijdragen aan de samenleving.

Een team met visie

Voor deze vernieuwende vorm van burgerschapsonderwijs won het team achter Persoonlijk Burgerschap in 2025 de prijs Onderwijsteam van het jaar. Het onderwijsteam Persoonlijk Burgerschap bestaat uit bevlogen docenten die samen met culturele partners een curriculum hebben ontwikkeld dat studenten uitdaagt om verder te kijken dan hun eigen leefwereld. Door kunst en cultuur te integreren in het lesprogramma, ontstaat er een dynamische leeromgeving waarin studenten actief worden betrokken bij maatschappelijke thema’s.

Wat is de kracht van kunst volgens Chaim en Annemarie?

Chaim: “Met kunst kun je voor veel van onze studenten nieuwe werelden openen. Menig mbo student heeft op het vmbo in vier jaar tijd slechts 60 uur aan kunst en cultuur gehad terwijl dit bij een havist om 90 uur gaat en bij een leerling op het vwo om 120 uur. Het enthousiasme wat je bij studenten ziet over de plekken waar ze komen werkt voor mij als een prachtige boost op drukke werkdagen. Van de stoere student die ‘stiekem’ aan mij vertelt dat hij de streetart wandeling heel erg tof vindt, maar dat bij zijn studiegenoten nog niet durft te zeggen, tot de groep studenten die na een museumbezoek wil blijven hangen om nog de zalen te bezoeken die tijdens het bezoek niet aan bod kwamen.”

Annemarie: “Naast kunstbeschouwing is het maken van kunst een mooi middel om tot een kern te komen van wat je werkelijk belangrijk vindt. In een songtekst of spoken word of een beeld de kern tot uiting brengen helpt. Naast dat het ook leuk is en fijn om iets te maken en te doen. Soms zelfs te ontdekken dat mode-ontwerp of muziek maken naar meer smaakt. Hoe spannend dat soms ook is. Het ultieme… daar op dat podium staan of je kunst-eindproduct toelichten aan bezoekers van het EindExpoEvent. Toch doen studenten het met trots en vanuit een sterk waardengedreven verhaal. Van niet weten naar ik weet wie ik ben en wat ik belangrijk vind en wat ik wil bijdragen aan de wereld, in het klein. Deze ervaring is groots.”

Culturele instellingen weten ROC Nijmegen te vinden via dit team en dit levert o.a. samenwerkingen op met Arthouse LUX, Filmfestival InScience, het Wereldmuseum, Stichting LIOX, Museumpark Orientalis, Valkhof Museum, Nimmarts en Platform POST.

Aan de slag met cultuureducatie in het mbo

ROC Nijmegen laat zien dat burgerschapsonderwijs niet abstract hoeft te zijn. Door kunst en cultuur te integreren, ontstaat er een rijk en betekenisvol programma dat studenten raakt én activeert.

Wil je als mbo-instelling ook cultuureducatie een plek geven binnen het (burgerschaps)onderwijs? In de provincie Gelderland is er via het programma Cultuureducatie met Kwaliteit (CMK) de mogelijkheid om hiermee aan de slag te gaan.