Hoe staat het met de gemeentelijke cultuurbudgetten in ravijnjaar 2026

De aanleiding is een wijziging in de systematiek van de gemeentefondsuitkering. Dit is de belangrijkste inkomstenbron van gemeenten vanuit het rijk en beslaat ongeveer 57 procent van hun inkomsten. Voor veel gemeenten betekent deze wijziging in 2026 een forse financiële terugval. Tegelijkertijd worden taken binnen het sociaal domein, zoals jeugdzorg en Wmo ondersteuning, steeds complexer en kostbaarder.

Onderzoek van BDO laat begin 2024 zien dat ruim 80 procent van de gemeenten voor 2026 en 2027 een tekort verwacht in de begroting volgens cijfers van de VNG. Bij het zoeken naar mogelijke bezuinigingen kijken gemeenten vaak eerst naar de eigen organisatie en naar autonome taken.

Cultuur Oost onderzocht bij de Gelderse gemeenten wat het ravijnjaar betekent voor hun financiële positie en specifiek voor de lokale cultuurbudgetten vanaf 2026. Cultuur is immers grotendeels geen wettelijke taak, waardoor bezuinigen hier relatief eenvoudiger is dan op andere beleidsterreinen.

Financiële situatie van gemeenten

Uit een analyse van de meerjarenbegrotingen, kadernota’s en programmabegrotingen die deze zomer zijn vastgesteld door de Gelderse gemeenten, met dank aan Notebook LM, ontstaat het volgende beeld. Het lukt gemeenten vooralsnog om met inzet van incidentele middelen en reserves een sluitende begroting te presenteren voor de jaren 2026 tot en met 2029. Tegelijkertijd spreken veel gemeenten hun zorgen uit over de jaren na 2027. Vanaf 2028 worden opnieuw tekorten verwacht, vaak als gevolg van landelijke ontwikkelingen en lagere rijksbijdragen. Dit kan leiden tot maatregelen zoals belastingverhogingen of aanvullende bezuinigingen.

De acties van de VNG en de aankondiging van een rechtszaak tegen de staat hebben dit voorjaar geleid tot extra compensatie vanuit het rijk. In de voorjaarsnota 2025 van het Rijk is vastgelegd dat het gemeentefonds vanaf 2026 structureel met 400 miljoen euro per jaar wordt aangevuld. Gemeenten zien dit echter vooral als tijdelijke verlichting. Vanaf 2028 worden opnieuw aanzienlijke tekorten verwacht, met name door de nieuwe normeringssystematiek en de oplopende kosten in de jeugdzorg. Voor veel gemeenten verschuift het ravijnjaar daarmee feitelijk naar 2028.

Gevolgen voor de cultuurbudgetten in Gelderland

Binnen het culturele domein verschilt het beeld sterk per gemeente. Sommige gemeenten blijven investeren of breiden hun cultuurbeleid uit. Andere gemeenten voeren concrete bezuinigingen door op subsidies of culturele participatie om financiële tekorten op te vangen. In weer andere gemeenten blijft het beleid ongewijzigd of zijn eerder voorgenomen bezuinigingen teruggedraaid. Hierbij enkele voorbeelden.

Culturele domein ontzien van bezuinigingen, soms juist met investeringen:

• In de gemeente Wageningen wordt geïnvesteerd in het MIA sleutelproject Multifunctionele Culturele Broedplaats Wageningen met een bedrag van 1 miljoen euro. Daarnaast wordt 1,275 miljoen euro uitgetrokken voor noodzakelijk onderhoud aan theater Junushoff. Deze investeringen worden gedekt uit vastgoedopbrengsten en positieve jaarrekeningresultaten.

• De gemeente Putten stelde in 2025 een nieuwe cultuurvisie vast en verhoogt het cultuurbudget vanaf 2026 structureel met 25.000 euro voor de uitvoering hiervan.

• Scherpenzeel zet cultuur nadrukkelijk in binnen het sociaal domein. De gemeente investeert in cultuureducatie op scholen, in een cultuurverbinder en in Kulturhus De Breehoek. Voor dit project is een provinciale subsidie van 1,4 miljoen euro toegezegd. In De Breehoek komen onder meer de bibliotheek, welzijnsinstellingen, sportverenigingen, het gemeentehuis en multifunctionele ruimtes samen, waaronder een theaterzaal met 400 zitplaatsen. Daarnaast investeert de gemeente in een robuuste bibliotheekvoorziening.

• Ook de gemeente Zutphen investeert extra in cultuur. Na vaststelling van een nieuwe cultuurnota is voor de beleidsperiode 2025 tot en met 2028 jaarlijks 440.000 euro extra beschikbaar gesteld. Daarnaast is 30 miljoen euro aan investeringsbudget vrijgemaakt voor de verbouw van het theater.

• Arnhem stelt in de begroting 2026 extra middelen beschikbaar voor cultuur, waaronder budget voor fair pay, nieuwe culturele spelers en een hogere subsidie voor Luxor Live. In totaal gaat het om 1,17 miljoen euro. Daarnaast investeert de gemeente 14 miljoen euro in huisvesting voor Oostpool en wordt 200.000 euro vrijgemaakt als impuls voor cultuurparticipatie.

Noodzaak om te bezuinigen is groot vanwege tekorten elders, vaak in het sociaal domein:

• In Harderwijk is besloten om vanaf 2026 een bezuiniging van 4 procent door te voeren op de subsidies van vijf grote culturele instellingen. Tegelijkertijd wordt nog wel geïndexeerd met 2,7 procent.

• Hattem heeft in 2025 al bezuinigingen doorgevoerd op cultuureducatie. In 2026 volgen bezuinigingen op muziekverenigingen en muzieklessen. Daarnaast wordt een deel van de rijksmiddelen voor de bibliotheek op basis van de WSOB ingezet om het algemene tekort te dekken.

• Barneveld hanteert een dubbele strategie. Enerzijds wordt jaarlijks 25.000 euro bezuinigd op cultuurparticipatie. Anderzijds is een structurele beleidstoevoeging van 322.000 euro per jaar opgenomen voor de uitvoeringsagenda van de integrale cultuurvisie. Deze middelen zijn bedoeld om de toegankelijkheid en brede waarde van cultuur te borgen en de culturele infrastructuur te versterken.

Financiële druk leidt niet tot directe bezuinigingen en voorgenomen bezuinigingen teruggedraaid:

• In Nunspeet, Oldebroek en Brummen zijn geen bezuinigingen op cultuur doorgevoerd. In deze gemeenten is recent nieuw cultuurbeleid vastgesteld, met juist extra middelen voor cultuur.

• In Heerde is nog onduidelijk wat de gevolgen voor het culturele domein zullen zijn na 2027. De onzekerheid hangt samen met het verschuiven van het ravijnjaar.

• In zowel Voorst als Lochem zijn eerder voorgestelde bezuinigingen op cultuur geschrapt. De gemeente Voorst start bovendien in 2026 met Kunstbende.

• Ook in Berkelland zijn eerder voorgenomen bezuinigingen uiteindelijk niet doorgezet.

• In Apeldoorn zijn de oorspronkelijke bezuinigingsplannen om meerjarensubsidies vanaf 35.000 euro niet te indexeren ingetrokken. Daarnaast zijn extra middelen beschikbaar gesteld voor de uitvoering van de nieuwe cultuurnota.

Wordt vervolgd

De komende periode blijft het spannend. De landelijke coalitievorming en de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2026 zullen grote invloed hebben op de lokale financiële keuzes. Wat dit betekent voor het culturele domein is nog onzeker. Cultuur Oost blijft de ontwikkelingen volgen.

Tekst: Caroline Wendel