Gelderse CMK-dag 2025 vier adviezen voor cultuureducatie

De dag bood vier rondes met deelsessies over o.a. procesgericht thematisch onderwijs, cultureel responsief lesgeven, positionering van de kunstvakdocent, succesvolle voorbeelden uit de praktijk, Art Based Learning, de interactieve installatie DOOLHOOFD en de kookworkshop culturen verbinden. Deelnemers konden zelf hun programma samenstellen. De dag werd feestelijk afgesloten met een optreden van de Doe Maar Mee Band, waarbij iedereen enthousiast kon meedoen. Halverwege het programma gaf hoogleraar cultuureducatie Edwin van Meerkerk een plenair minicollege. Zijn boodschap was helder én prikkelend: het gaat goed met cultuureducatie – en tegelijk ook helemaal niet.

Waarom het goed gaat

Cultuureducatie heeft de afgelopen jaren een stevige positie opgebouwd. Maar liefst vijftien landelijke regelingen ondersteunen scholen, naast talloze lokale en private initiatieven zoals Meer muziek in de klas. Jaarlijks doen duizenden scholen mee aan CMK, en volgens het Fonds Cultuurparticipatie zelfs 65% van alle basisscholen in Nederland – goed voor zo’n 900.000 leerlingen. Ook de financiële middelen groeien: in 2022 werd er €56 miljoen geïnvesteerd, met de belofte van een stijgende lijn. Internationaal gezien doet Nederland het beslist niet slecht: de aandacht voor cultuureducatie is breed verankerd.

Waarom het slecht gaat

Toch hangen er donkere wolken boven dit succes. Het ministerie kondigde een bezuiniging van €11 miljoen aan – een forse 20% van het totale budget. Daarbovenop neemt cultuureducatie slechts 0,09% van de OCW-begroting in beslag. Scholen zelf worstelen eveneens: velen verdwalen in het oerwoud van regelingen, vinden het lastig cultuur structureel te verankeren en voelen de druk om vooral te scoren op taal en rekenen. Het gevolg: kunstvakken blijven ondergewaardeerd, terwijl juist hun bijdrage aan creativiteit, burgerschap en welzijn vaak het meest duurzaam blijkt.

Vier adviezen voor de toekomst

Van Meerkerk gaf vier concrete adviezen mee aan alle deelnemers:

1. Bespreek met collega’s en samenwerkingspartners hoeveel vrijheid je hebt om het onderwijs in te richten. Vaak is er meer ruimte om cultuur een plek te geven dan scholen zelf beseffen. Door samen te onderzoeken welke keuzes er wél mogelijk zijn, ontstaan nieuwe kansen.

2. Behandel kunst als kernvak voordat je het over vakoverstijgend werken hebt. Kunst en cultuur zijn geen luxe of bijzaak, maar vormen een wezenlijk onderdeel van onderwijs. Pas als die status erkend wordt, krijgt cultuureducatie een stevig fundament.

3. Vergeet het woord ‘systeem’ in ecosysteem en zoek naar de dynamiek in de ecologie van cultuur in en om de school. Het gaat niet om structuren of organogrammen, maar om de relaties, stromen en bewegingen tussen mensen, middelen en ideeën. Dáár ontstaat vernieuwing.

4. Realiseer je dat het meest waardevolle effect van onderwijs zou moeten zijn dat leerlingen plezier krijgen in nieuwe dingen leren. Nieuwsgierigheid en plezier in leren zijn fundamenteler dan cijfers of eindproducten. Cultuuronderwijs draagt daar direct aan bij.

Reflectie op de vier adviezen

Deze adviezen resoneerden sterk in de zaal, maar riepen ook vragen en aanvullingen op. Zo benadrukt een leerkracht dat ze zich vooral een radertje voelt in een groter geheel, afhankelijk van de visie van hun schoolleider. Wanneer een directeur ruimte en nieuwsgierigheid stimuleert, werkt dat direct door in het hele team – en dus ook bij de leerlingen.

Trainers Suzan Lutke en Danielle Bouwmeester gaven aan tijdens hun trainingen voor kunstvakdocenten vaak het signaal van vakdocenten te krijgen dat ze pas laat in projecten worden betrokken, terwijl hun uniciteit en expertise juist in de beginfase het verschil kunnen maken. “Het gaat niet om tafels leren zingen, maar om muzikale vorming.”

Sabrina Alhanachi promoveerde op Cultureel Responsief Lesgeven en gaf voorbeelden van hoe dit eruit kan zien: leerlingen maken in een wiskundeles maquettes van monumenten vanuit hun eigen achtergrond, of gebruiken kennis en vaardigheden die ouders meebrengen. Cultuureducatie krijgt zo betekenis doordat het aansluit bij de leefwereld van leerlingen én hun omgeving.

Tot slot werd ook het laatste advies concreet gemaakt. Tv-kok en kookboekenschrijver Nadia Zerouali liet zien dat ook koken en eten cultuurdragers bij uitstek zijn. Volgens haar kan samen koken en proeven net zo goed een bron van identiteit, plezier en leren zijn als muziek, theater of beeldende kunst. Een waardevolle oproep om de blik op cultuur breder te maken.

Conclusie

De Gelderse CMK-dag maakte duidelijk: cultuureducatie in Gelderland staat er in veel opzichten goed voor, maar de toekomst vraagt om scherpe keuzes en lef. De vier adviezen van Van Meerkerk bieden richting – en de reacties van de deelnemers laten zien dat er volop energie en ideeën zijn om verder te bouwen. Eén ding werd door iedereen onderstreept: cultuur in het onderwijs is geen luxe, maar een bron van plezier en nieuwsgierigheid. En dát is misschien wel de belangrijkste motor van leren.

Fotografie: Quinty Ophelia