Broedplaatsen ontstaan vanuit Do it yourself-mentaliteit

"We zijn multidisciplinair, met beeldend, theater en muziek", verteld Jop Teeuwissen.

"We brengen kunst van heel verschillend niveau. Soms zijn we het pierebadje, waar bginnende kunstenaars kunnen experimenteren. Een andere keer brengen we een expositie die diepgaander is. We werken wel altijd lokaal. We vliegen niet kunstenaars van over de wereld in."

Hubert begon 6 jaar geleden in de wijk Hazekamp, aan de kop van de Nimrodstraat ("of zeven jaar, ik weet het eigenlijk niet meer precies.") met twee loodsen. Toen kwam er een extra loods bij en daarna nog een. "We werden groter en groter, maar uiteindelijk werden de loodsen gesloopt en moesten wij eruit. We zijn in 2023 naar NYMA in Nijmegen West verhuisd, waar we ook een restaurant runden. Maar voor ons gevoel was de programmatische ziel eruit. Nu hebben we het restaurant gesloten; dat is een café geworden dat we ook als club kunnen gebruiken. En boven hebben we een ruimte voor beeldende kunst."

Hoe kunnen gemeenten ruimte geven aan grassroot-initiatieven zonder de regie volledig los te laten?

"Wij zijn geen schoolvoorbeeld voor wat betreft overleg en contacten met de gemeente. We huurden de loodsen om er ateliers in te maken. Het was niet de bedoeling dat het een broedplaats zou worden. In feite hebben we alles naar onze eigen hand gezet en het ook zo ver gekregen dat er publiek toegelaten kon worden. Hoewel we ons soms zeker tegengewerkt voelden, hebben we het niet zonder steun van Gemeente Nijmegen kunnen bereiken. Uiteindelijk heeft de gemeente bij hoofde van Rardy Nicolase, Angela van Houten, Ingrid van de Vossenberg en Ewart van de Putten ons zeker geholpen daar zijn we dankbaar voor!"

Waar ligt de balans tussen gemeentelijke sturing en autonomie van de makers?

"In feite hebben wij Hubert autonoom ontwikkeld. De gemeente had wel de TAG-regeling: Tijdelijk Anders Gebruik. Voor gebieden die buiten het beleid of bestemmingsplannen vallen. Hier in Nijmegen zijn heel veel mensen met een Do It Yourself-mentaliteit. We doen het zelf wel. De gemeente Nijmegen heeft nu een Broedplaatsenbeleid 2025 - 2035 aangenomen, waarbij ook een makelaar wordt ingezet. Maar uiteindelijk moet je het toch vooral zelf doen."

Hoe kan de communicatie tussen vastgoed- en cultuurafdelingen structureel verbeterd worden?

"De communicatie kan beter als afdelingen beter van elkaar weten waar kansen liggen. En als de afdeling Vastgoed niet bang is dat een gebiedsontwikkeling of transformatie aan de tijdelijke invulling van cultuur vastzit. Initiatieven worden volwassen en gaan vanzelf ook hun eigen weg. Bovendien kan dit (zie Honig), goed vooraf verankerd worden in de (huur-of gebruiks)voorwaarden."

Welke instrumenten helpen om financiële haalbaarheid te combineren met artistieke en maatschappelijke ambities?

"Ben dankbaar dat de stad het zelf wil doen. Sta daarvoor open! Stimuleer dat het gesprek gevoerd kan worden. Zet je mailbox open en beantwoord de mails van mensen die een initiatief nemen en stimuleer ze. In het verleden veel contact gehad met Ingrid van de Vossenberg, stedenbouwkundige bij de gemeente Nijmegen. Zij kon echt verder kijken dan haar eigen vakgebied.

Er zijn heel veel regeltjes, maar zo'n TAG-regeling die hielp ons echt. Eén persoon als aanspreekpunt en zorg dat er ook budget is. Een adviseur voor vergunningen voor de omgeving en bijvoorbeeld voor geluid, waar initiatieven gebruik van kunnen maken.

Het Broedplaatsenbeleid dat begin dit jaar door de raad is gekomen is een stap in de goede richting. Ook dat er een soort makelaar komt, iemand die de plannen opvolgt en initiatieven verder helpt.

Een budget voor onderzoek of aanpassingen, ook van huurpanden is heel belangrijk. Ook al knap je het dan eigenlijk op voor de eigenaar. Dat zijn allemaal effectieve instrumenten."

Wat zijn effectieve manieren om broedplaatsen duurzaam te verankeren in gebiedsontwikkeling?

"Het moet een mix zijn. Probeer het in nieuwbouw of renovatie te verankeren, maar ook in de rafelranden van de stad, op een veldje achteraf, waar de komende 5 tot 8 jaar verder niks gebeurt. Als daar een initiatief ontstaat met een tent, laat die tent staan. Zet er een container bij waar ze koffie kunnen schenken. Geef die experimenten de ruimte, want daar gebeurt het."

En heb je nog tips voor gemeenten?

• "Bedenk goed wat je als gemeente wil. Als je niet écht broedplaatsen wil, doe dan niet alsof. Dan is het niet interessant voor nieuwe initiatieven. Maar als je er wel voor kiest, zorg dan voor voldoende instrumenten, in medewerking en in budget."

• "Daarbij moet ik wel zeggen dat ik geld minder belangrijk vind dan medewerking en een positieve houding: 'Wat kan wel?', of 'Hoe kan het wel?'

• "Hou niet al te strikt aan regels vast. Bijvoorbeeld een kantoorgebouw met kleine ruimtes is niet geschikt voor publieksactiviteiten. Maar als je niet-dragende muurtjes weg kunt halen ontstaat er vaak een mooie grote ruimte waar je wel publieksactiviteiten kunt organiseren."

• "Ben niet bang om ergens eeuwig aan vast te zitten. Initiatieven groeien en gaan hun eigen gang."

• "Ga niet zaken top-down regelen. In de eerste conceptversie van het Broedplaatsenbeleid in Nijmegen kreeg SLAK (atelier-verhuur) een fors bedrag om een pand in Staddijk te bouwen. Mijn oproep: kijk daar mee uit. Broedplaatsen ontstaan van onderop."

Eind januari 2025 heeft de gemeenteraad van Nijmegen het Broedplaatsen 2025-2035 aangenomen. De kern van het nieuwe beleid bestaat uit drie belangrijke pijlers:

1. Meer passende ruimte voor actieve creatieve makers: Door samenwerkingen, zoals met Atelierbeheerder SLAK, worden er meer ateliers gecreëerd. Locaties zoals Villa Nova en Streekweg voegen tussen de 25 en 35 nieuwe permanente werkplekken toe. We willen minimaal 200 kunstenaars kunnen huisvesten, met speciale aandacht voor startende kunstenaars.
2. Stimuleren van broedplaatsen: We ondersteunen eigen initiatieven om broedplaatsen te creëren waar creativiteit en samenwerking centraal staan. Hier ontmoeten makers en bewoners elkaar.
3. Integratie in stedelijke ontwikkeling: Broedplaatsen krijgen een vaste plek in grote gebiedsontwikkelingen. Per 1.000 nieuwbouwwoningen voegen we minimaal 100 m² toe voor creatieve makers.

Download hier Ruimte voor makers, creatieve en culturele broedplaatsen in Nijmegen 2025-2035

Tekst: Frits Buijs