Betekenisvolle jongerenparticipatie in Gelderland

Betekenisvolle jongerenparticipatie houdt in dat jongeren vanuit een gelijkwaardige positie (mee)denken over de totstandkoming, uitvoering en evaluatie van beleid dat op hen betrekking heeft. Kennis en ervaringen van jongeren zelf worden hierbij dus als gelijkwaardig gezien met wetenschappelijke kennis en kennis uit de professionele praktijk. Meedenken zorgt ervoor dat de besluiten en plannen die worden gemaakt, beter aansluiten bij de behoeften en leefwereld van jongeren.  

 

In dit artikel wordt een overzicht van knelpunten, succesfactoren en adviezen gepresenteerd om tot betekenisvolle jongerenparticipatie te komen bij gemeenten en culturele- en erfgoedinstellingen. Dit wordt onderbouwd met behulp van wetenschappelijke literatuur en praktijkvoorbeelden vanuit een aantal Gelderse jongerenraden en provinciale ondersteuningsinstellingen Erfgoed Gelderland en Rijnbrink.

Knelpunten voor betekenisvolle jongerenparticipatie

Wat staat betekenisvolle jongerenparticipatie in de weg, waarom lukt dit niet (altijd)?  

1. Jongerenparticipatie is afhankelijk van volwassen besluitvormers 

Jongeren hebben vanwege hun sociaal-maatschappelijke positie en financiële afhankelijkheid meestal niet de mogelijkheden of middelen om hun eigen participatie te organiseren. Hiervoor zijn zij afhankelijk van de welwillendheid (‘goodwill’), de aanpak en middelen van (lokale) overheden, maatschappelijke organisaties en overige instanties. Stigmatisering en vooroordelen over jongeren kunnen hierbij betekenisvolle participatie in de weg staan. 

2. Jongerenparticipatie is niet representatief

‘De valkuil van een jongerenraad is vaak het gebrek aan (genoeg) diversiteit. Onze vaste leden zijn allemaal man, wit, vwo-achtergrond met een leeftijd tussen 17-20 jaar. Dat is heel weinig diversiteit. Ik merk dat de mensen die verbonden zijn aan de gemeente toch een bepaald taalgebruik hebben, wat totaal niet aansluit bij de gemiddelde jongere in de gemeente. Dan haken toch veel jongeren af. Dat is jammer, want we willen graag een diverse, representatieve groep jongeren in onze raad.’ Jongerenraad Zutphen

Het meedenken van jongeren is betekenisvol, wanneer het gegeven advies representatief is voor (een groot deel van) de jongeren uit een regio, gemeente of groep. Uitsluiting en ontoegankelijkheid staan representatieve jongerenparticipatie in de weg. Zo zijn psychologische, sociale, politieke en economische omstandigheden van een organisatie of gemeente bepalend in hoeverre jongeren zich welkom of aangesproken voelen om mee te denken en te praten. Vooroordelen over en ongelijkheid tussen bepaalde groepen (bijvoorbeeld op basis van achtergrond, seksualiteit, gender en fysieke/mentale uitdagingen) zorgen voor uitsluiting. Tegelijkertijd voelen sommige jongeren zich niet aangesproken door jongerenparticipatie, bijvoorbeeld door de wijze waarop die is georganiseerd. Dit leidt ertoe dat de groep die uiteindelijk meepraat, zelf niet representatief is voor alle jongeren.

 

3. De beleefwerelden van jongeren en besluitvormers sluiten onvoldoende op elkaar aan 

Er bestaat een spanning tussen het vaak langdurige tijdsbestek van beleidstrajecten en de dynamische leefwereld van jongeren. Besluitvormers vinden het tegen deze achtergrond lastig om jongeren volledig te betrekken en gemotiveerd te houden. Conventionele vormen van participatie zoals inspraakavonden en werkgroepen sluiten soms minder goed aan bij de leefwereld van jongeren. Jongeren organiseren zich niet altijd meer in vaste overlegstructuren. Door digitale platforms en online gemeenschappen laten zij bijvoorbeeld vooral op sociale media van zich horen. Met onconventionele vormen van inspraak zoals digitale brainstormsessies of beleidssimulaties is echter nog weinig ervaring. Voor groepen voor wie conventionele manieren van participatie ontoegankelijk zijn, is het belangrijk dat onconventionele manieren ook als legitiem gezien worden.

‘In de bibliotheeksector wordt veel voor jongeren gedacht en niet door jongeren. Dat maakt dat sommige oplossingen de plank misslaan. Zo is er ooit een Nederlandse influencer ingehuurd die niet paste bij het onderwerp. Tijdens de leescampagne 'De Weddenschap' werden jongeren uitgedaagd om 3 boeken te lezen in 6 maanden. In een interview gaf de influencer aan dat ze helemaal niet van lezen houdt en ook bleek dat jongeren haar niet als geloofwaardige influencer beschouwden.’ Rijnbrink   

Succesfactoren voor betekenisvolle jongerenparticipatie

 

Wat werkt voor jongeren om ergens aan deel te nemen (en aangehaakt te blijven)? Wat versterkt hun motivatie en energie? 

1. Ondersteuningsstructuur

Betekenisvolle jongerenparticipatie heeft baat bij een passende ondersteuningsstructuur. Denk hierbij aan tijd, middelen en kennis vanuit de organisatie of gemeente waarin jongerenparticipatie plaatsvindt. Ook organisatorische en inhoudelijke ondersteuning vanuit een facilitator kan helpen in de structuur en voortgang van jongerenparticipatie. Het is hierbij belangrijk dat deze facilitator goed is in het leggen van contact en het opbouwen van vertrouwelijke relaties met de jongeren. Verder kan de ondersteuning vanuit een organisatie of gemeente bijvoorbeeld inzetten op kennisdeling richting jongeren over hoe een (gemeentelijke) organisatie er precies uitziet, wat daarbij komt kijken en hoe het beleidsproces werkt. Ook moet de ondersteuningsstructuur ondersteuning bieden in de communicatie van adviezen tussen de jongeren en beleidsmakers.

'Een voorbeeld van een succesvolle samenwerking met jongeren is de jongerenvloer in Rotterdam. Daar krijgen jongeren op het podium de kans om hun idee te realiseren. Van een expositie tot een festival; het kan allemaal. De bibliotheek begeleidt de jongere en helpt met het regelen van bijvoorbeeld een locatie, communicatie en techniek.' Rijnbrink

‘Het Erfgoed Gelderland Jongerengilde is een werkgroep van jonge professionals, studenten en geïnteresseerden. Zij houden zich bezig met het Gelderse erfgoed op allerlei terreinen, van het betrekken van publiek tot inhoudelijke advisering. Het Jongerengilde is een initiatief van Erfgoed Gelderland en wordt door het bureau van de coöperatie ondersteund. Doordat onderlinge uitwisseling en het opdoen van ervaring voor jongeren mogelijk wordt gemaakt en ondersteund door ons als organisatie blijven jongeren aangehaakt en gemotiveerd. Jongeren worden ingezet vanuit hun eigen expertise en kennisdeling wordt gefaciliteerd.’ Erfgoed Gelderland

‘Ook in Gelderland wordt samengewerkt met jongeren. Bij Rozet in Arnhem kregen jongeren een pot met geld om een mini-collectie samen te stellen en vervolgens een expo en experience op te zetten rondom deze collectie. De succesfactor hierbij is dat jongeren daadwerkelijk budget krijgen en écht naar ze wordt geluisterd.’ Rijnbrink

2. Kleinschalig- en meerstemmigheid

Kleinschalige vormen van participatie zijn bij uitstek geschikt voor jongeren. Ze zijn meer toegankelijk, vaak informeler en faciliteren meer direct contact, vragen persoonlijke betrokkenheid en zorgen voor snellere besluitvorming. Je kan bij kleinschalige vormen van participatie bijvoorbeeld denken aan participatievormen in het eigen wijkcentrum, maar ook aan participatieve kunstprojecten. De laagdrempeligheid van kleinschalige vormen van participatie bevordert bovendien de toegankelijkheid voor een meer diverse groep aan jongeren, wat betekent dat de jongerenparticipatie meer representatief is. Een valkuil hierin is wel dat kleinschalige projecten eenmalig kunnen zijn, terwijl het streven is om jongeren constant en van begin tot eind mee te laten denken en praten. Een (eenmalig) participatieproject kan wel een startpunt zijn om op door te ontwikkelen en te werken naar een duurzame manier van jongerenparticipatie.

‘Als je als jongere in een gemeente een mening hebt over bijvoorbeeld een maatschappelijk probleem, ga je niet zo snel naar een gemeentelijke inspraakavond. Dan kan je beter bij een jongerenraad terecht, waar de sfeer laagdrempelig en toegankelijk is. Dat is zeker een meerwaarde. Zo hebben we laatst verschillende debatten georganiseerd in wijken. Daar hebben we over gepost op Instagram en via via met veel jongeren gedeeld. Dat werkte goed, we bereikten ineens veel meer jongeren, ook buiten onze eigen scope.’ Jongerenraad Ermelo

3. Eigenaarschap

Het laten voelen van eigenaarschap bij jongeren in jongerenparticipatie is cruciaal, omdat het actieve betrokkenheid bevordert, bijdraagt aan duurzaam en geloofwaardig beleid en verantwoordelijkheidsgevoel onder de jongeren doorontwikkelt. Ook geeft het jongeren de ruimte om vraagstukken creatiever te benaderen. Dit alles draagt niet alleen bij aan effectieve beleidsvorming, maar bevordert ook de ontwikkeling van geëngageerde en verantwoordelijke burgers onder jongeren. Als jongeren eigenaarschap hebben en voelen over hun inzet versterkt dit de motivatie en energie. Het perspectief en advies van jongeren wordt, wanneer voldoende eigenaarschap wordt gegeven, zo uitgevraagd dat dat dit niet gefilterd wordt door volwassenen. Dat is belangrijk, want zo wordt de inhoud vanuit jongeren niet aangepast of verkeerd geïnterpreteerd dan in eerste instantie bedoeld is.

‘Bibliotheek Rivierenland heeft een project gedaan waarbij ze maatschappelijke stagiaires de regie gaven over het Tiktok-account van de Bibliotheek. Jongeren kwamen met creatieve ideeën en wisten goed mee te liften op trends.’  Rijnbrink

‘The Future is Heritage is een Europees netwerk voor jongeren in de erfgoedsector. We organiseren jaarlijks in elk geval één bijeenkomst voor jongeren in Europa, bijvoorbeeld een ‘fieldschool’ of een ’summit’. Kernwaarden waarmee we werken is dat een groep van jongeren uit Europa de organisatie vormen, zelf het programma samenstellen en bepalen welke onderwerpen wanneer, waar en hoe geagendeerd worden. Hierdoor krijgen jongeren echt een stem en ook de kans om zonder restricties van bovenaf te werken en een evenement neer te zetten waarin veel ruimte is voor uitwisseling over wat leeft bij jonge mensen die studeren of werken in het Europese erfgoedveld.’ Erfgoed Gelderland

‘Ik denk dat onze jongerenraad succesvol is, op het moment dat we merken dat de gemeenteraad ons serieus neemt en serieus bezig is met onze voorstellen en ons hierbij betrekt. Dat we écht invloed hebben op de besluiten.’ Jongerenraad Ermelo

Adviezen

Wat moeten of kunnen gemeenten, culturele- en erfgoedinstellingen (actief) doen om te werken aan betekenisvolle jongerenparticipatie?

1. Geef jongerenparticipatie een duidelijke (fysieke) plek en borging in de organisatie

Gemeenten, culturele- en erfgoedinstellingen kunnen specifieke stappen nemen om jongerenparticipatie te integreren en te verankeren in hun werkwijzen. Borging van jongerenparticipatie in de organisatie betekent dat jongerenparticipatie niet slechts een losstaand initiatief is, maar een integraal onderdeel van de organisatiecultuur en -processen. Door bijvoorbeeld een duidelijke en zichtbare fysieke plek toe te wijzen, wordt jongerenparticipatie tastbaar en versterkt het de betrokkenheid en impact ervan binnen de organisatie.

‘We krijgen van de gemeente een financiële bijdrage, een ruimte om te vergaderen en ambtelijke ondersteuning als we daarom vragen.'  Jongerenraad Ermelo

2. Werk met rolmodellen en tussenpersonen

Een rolmodel is effectief in het bevorderen van betekenisvolle jongerenparticipatie wanneer jongeren deze persoon zien als voorbeeld en zichzelf in hem, hen of haar kunnen herkennen. Deze rolmodellen fungeren als inspirerende voorbeelden, waardoor andere jongeren zich gemakkelijker kunnen identificeren en geïnspireerd worden om actief deel te nemen. Door gelijkwaardigheid en vertrouwen te creëren, wordt de drempel voor participatie verlaagd, en de communicatie tussen jongeren onderling verbeterd. Het authentieke karakter van rolmodellen, die vaak vergelijkbare ervaringen delen, draagt bij aan geloofwaardigheid en positieve gedragsinvloed. Het resultaat is een levendigheid die niet alleen de betrokkenheid en participatie van jongeren versterkt, maar ook bijdraagt aan de spankracht en samenhang van de groep jongeren.

Naast een rolmodel is een facilitator/tussenpersoon van belang die in het proces een brug kan slaan tussen jongeren en de formele praktijk en beide ‘talen’ spreekt. Het is bijvoorbeeld helpend wanneer deze tussenpersoon aanwezig is bij contact met de organisatie of het bestuur.

3. Creëer veilige ruimtes

Creëer veilige ruimtes waar jongeren elkaar kunnen ontmoeten en zich kunnen organiseren. Een veilige ruimte voor jongeren is een plek waar ze de vrijheid hebben om zichzelf te zijn, waarin naar ze wordt geluisterd en meningen worden gehoord. Een plek waarin ze elkaar in gelijkwaardigheid kunnen ontmoeten, waarin vertrouwelijk met elkaar wordt omgegaan. De tussenpersoon of het rolmodel kan hierin kaders opstellen en de sfeer tussendoor goed bewaken. De betreffende gemeente of organisatie is dan verantwoordelijk voor het faciliteren van zo’n ruimte. Jongeren kunnen in samenwerking met de intermediair deze ruimte zelf inrichten. Meer leren over het creëren van een ruimte waarin diverse jongeren zich veilig voelen? Neem contact op met InDifferent.

4. Creëer meerwaarde voor jongeren die meedenken

Het uiten van waardering en belonen van jongerenparticipatie is belangrijk. Het is namelijk niet alleen een uiting van erkenning, maar het heeft ook diepgaande positieve effecten op hun betrokkenheid, zelfbeeld en de algehele dynamiek van participatie-initiatieven. Het bevordert een cultuur waarin jongeren actieve deelnemers zijn en zich gewaardeerd voelen in hun bijdragen aan het beleidsproces. Er zijn verschillende manieren waarop je meerwaarde kunt creëren voor jongeren die actief meedenken. Denk hierbij bijvoorbeeld aan financiële vergoeding, leuke werkbezoeken, het aanbieden van training en vaardigheidsontwikkeling of het uitreiken van officiële erkenning voor hun participatie.

‘Zorg dat er voor jongeren ook iets te halen is. Denk aan het betrekken bij je netwerk, de opbouw van hun CV, sociale contacten, intervisie en/of een financiële vergoeding.’ Erfgoed Gelderland

5. Verlaag de drempels voor jongerenparticipatie

Het verlagen van drempels voor jongerenparticipatie is essentieel om een inclusieve, representatieve en levendige betrokkenheid van alle jongeren te bevorderen. Het verlagen van deze drempels vereist een doordachte aanpak om ervoor te zorgen dat alle jongeren toegang hebben tot en zich betrokken voelen bij participatie-initiatieven. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het verstrekken van toegankelijke informatie, het creëren van flexibele deelnamemogelijkheden, het bieden van diverse participatieformats of het kiezen van laagdrempelige locaties.

Besteed in het bijzonder aandacht aan gemarginaliseerde groepen en zorg voor passende ondersteuning voor hen waar nodig in overeenstemming met hen, zoals het wegnemen van taalbarrières.

Neem jongeren ook mee in het gehele (formele) proces van besluitvorming. Zo krijgen zij inzicht in waar hun input precies naartoe gaat en hoe dit wordt opgepakt. Dit bevestigt dat de tijd en energie die zij leveren in meedenken serieus wordt genomen en wordt gewaardeerd.

6. Creëer een evenwichtige dynamiek tussen jongeren en beleid

Werk niet alleen vanuit beleid als vertrekpunt. Werk ook vanuit de prioriteiten, interesses en behoeften van jongeren. Terwijl het begrijpen van de bredere beleidscontext en -doelen belangrijk is, blijft het van belang om jongerenparticipatie te zien als een tweerichtingsproces waarbij zowel jongeren als beleidsmakers een actieve rol spelen. Het creëren van een evenwichtige dynamiek, waarbij rekening wordt gehouden met de behoeften en prioriteiten van jongeren, draagt bij aan meer inclusieve, effectieve en responsieve beleidsvorming. Vraag jongeren daarom welke onderwerpen zij interessant vinden en vraag ze ook op voorhand om mee te denken over dingen binnen de organisatie waarbij hun input belangrijk is. Betrek jongeren ook bij vervolgprocessen en de uitvoeringsfase, zodat zij kwesties waarover zij adviseren verder vorm kunnen geven in de uitvoering. Jongeren kunnen bijvoorbeeld praktische inzichten bieden, real-time feedback geven en leeftijdsgenoten beïnvloeden om bredere acceptatie van beleid te stimuleren.

'We worden goed op de hoogte gehouden door de gemeenteraad. We worden serieus genomen. Zo kwam de wethouder met ambtenaren laatst langs tijdens onze ledenvergadering om de huidige stand van zaken rond een wetsvoorstel te delen en vroegen ons om onze input hierop. Op deze manier worden we echt meegenomen in het beleidsproces.’ Jongerenraad Ermelo

Conclusie

Jongerenparticipatie bestaat in vele vormen en maten. Belangrijk hierbij is dat jongerenparticipatie begint en eindigt bij de jongeren zelf. Neem het advies dat zij geven serieus en zie hen als gelijkwaardig.

tekst: Fiona van Estrik

Download 'Jongerenparticipatie: de samenwerking van HAN en Rozet' (pdf)          

Meer weten over jongerenparticipatie?

Cultuur Oost denkt graag met je mee! Neem contact op met Celia Okoro.